سیری در سیره تربیتی علامه شهید مطهری (ره)
استاد
مطهری که از تربیت یافتگان ممتاز مکتب وحیانی قرآن عترت از همان اوان
جوانی به موازات وارد شدن در عرصه علمی از خودسازی و اهتمام حیات معنوی
غافل نشد و توأمان در این دو عرصه با موفقیت گام برداشت.
شهید
مرتضی مطهری چهره ای ارزشمند و بی بدیل از زمره پرورش یافتگان مکتب حضرت
امام خمینی(س) است که عمر خویش را در مسیر کسب و نشر معرفت و احیای کلمه
ا... سپری نمود و صدها شاگرد را در راستای اهداف متعالی اسلام پرورش داد و
در یک سخن، او راد مرد ادای تکلیف بود.
حضورش
چنان روحانیتی به مجلس می بخشید که شنونده با تمام وجود معنویت و قداست آن
را در می یافت و به نسبت آمادگی هایش در جذبه های الهی آن مستغرق می
گردید؛ معنویت و قداستی که نتیجه عمل کردن به درسهای زندگی ای بود که خود
توصیه می نمود. به طور مثال، در مدت 24 سالی که در دانشگاه تهران تدریس
داشت، همیشه به دانشجویان توصیه می کرد دانشگاه به منزله مسجد است؛ سعی
کنید بدون وضو وارد دانشگاه نشوید. از این رو، خود او همیشه دائم الوضو
بود؛ چنانکه به یکی از دانشجویان فرمود :«من هیچ وقت، بدون وضو وارد کلاس
درس نمی شوم.» (مطهر اندیشه ها/ ج 1/ص 28)
در
این نوشتار بر آنیم فرازهایی از آیات نورانی قرآن را در سیره عملی آن معلم
و استاد ممتاز جستجو کنیم و پرتو درخشنده آیات این کتاب زندگی را در سیره
اخلاقی آن شهید یگانه رصد کرده، به گوشه هایی از اوصاف والای ایشان در طول
دوران حیاتش نگاه کوتاهی داشته باشیم.
اخلاصاخلاص
سری است الهی که تنها در قلب بندگان محبوب الهی قرار می گیرد. خداوند
پیامبران بزرگ خویش را با این صفت ستوده و آن را سبب عدم سلطه شیطان معرفی
نموده است.
استاد
مطهری درباره اخلاص می گوید: «کار برای خود کردن نفس پرستی است، کار برای
خلق کردن بت پرستی است، کار برای خدا و برای خلق کردن شرک و دوگانه پرستی
است، کار خود و کار خلق برای خدا کردن توحید و خداپرستی است.»
در
سیره رفتاری ایشان اخلاص در کارها و عبادت جایگاه ویژه ای داشت. او بنده
ای مخلص بود. مسأله ای که برای زندگی استاد مطهری وجود داشت این بود که
همیشه می خواست نامش مخفی باشد و این دلیلی بود بر خلوص نیت ایشان و دور
بودن از ریا، چرا که معتقد بود : « کار باید انجام شود، حال به اسم هرکس،
مهم هدف ماست که باید به آن برسیم. »
آیة
ا... مکارم شیرازی در وصف استاد این گونه می گوید: «شجاعت و اخلاص استاد
مطهری وی را در زمینه مسایل فکری و اسلامی به یک اسوه تبدیل کرد.آن استاد
بزرگوار، اسیر کسانی که می خواستند عقاید خود را بر علما و پیشوایان تحمیل
کنند، نمی شد و بی اعتنا به رضایت این افراد تلاش می کرد تا واقعیت مذهب را
ارایه کند. استاد مطهری درعمل و آثار خویش تنها به رضایت خداوند می
اندیشید و در این راستا حاضر بود موقعیت اجتماعی خویش را نیز قربانی کند.»
انس با قرآنانس،
یعنی رابطه گرم، علاقه و محبتِ آمیخته با عشق و معرفت و الفت ناگسستنی که
موجب اتصال و به هم پیوستگی می شود. اگر بخواهیم به چنین انسی برسیم، نخست
باید عظمت قرآن را بشناسیم و آن را با تمام وجود درک کنیم که غذای کامل روح
است و موجب رشد معنوی و تکامل همه جانبه خواهد شد. از این رو قرآن کریم
انس با قرآن و تلاوت مستمر آن، برپایی نماز و انفاق در نهان و آشکار را از
اوصاف عالمان راستین و اهل معرفت دانسته و متذکر می شود که انس با قرآن،
انسان را به تدریج از تاریکی های ضلالت به روشنایی هدایت وارد می کند.
استاد
مطهری عمر خویش را صرف ترویج و گسترش فرهنگ ناب و اصیل قرآن نمود و انس و
الفت خاصی با قرآن داشت. ارتباط استاد مطهری با قرآن، از چند جنبه قابل
توجه است. جنبه اول عشق و علاقه شخصی او نسبت به این کتاب مقدس و انس خاص
او به تلاوت و سیراب کردن روح تشنه اش از اقیانوس بی کران و زلال قرآن بود.
جنبه دوم، تلاش و فعالیت او برای تفسیر این کتاب مقدس بود و جنبه سوم،
مبارزه خستگی ناپذیر او با برداشت های غلط و انحرافی از قرآن توسط دشمنان و
دوستان ناآگاه بود.
مجتبی
مطهری فرزند شهید می گوید: «پدرم قرآن را با آهنگ خوش می خواند. هر شب بعد
از نماز مغرب و عشا یک یا چند سوره از قرآن را با صوتی خوش تلاوت می کرد.
»
استاد
مطهری در نامه ای به یکی از فرزندانش می نویسد:«... حتی الامکان از تلاوت
روزی یک حزب قرآن که فقط پنج دقیقه طول می کشد، مضایقه نکن و ثوابش را هدیه
روح مبارک حضرت رسول اکرم(ص) بنما که موجب برکت عمر و موفقیت است ان شاء
ا....»
فرزند شهید می گوید: « استاد مطهری بارها می گفت : من انس به قرآن و عبادت و ذکر و اخلاق اسلامی را از پدرم یاد گرفتم. »
احترام و احسان به والدینخداوند
نسب به احترام والدین در قرآن بسیار تأکید کرده است. به عنوان مثال، در
چهار سوره از قرآن مجید نیکی به والدین بلا فاصله بعد از مساله توحید قرار
گرفته و این مساله بیانگر آن است که اسلام تا چه حد برای پدر و مادر احترام
قائل است.
استاد
شهید عامل پیشرفت خود را احترام و احسان به والدین خود می دانستند؛ چنان
که فرزند ایشان نقل می کند: روزی پدرم به من گفت: «گاهی اوقات که به اسرار
وجودی خود و کارهایم می اندیشم، احساس می کنم یکی از مسایلی که باعث خیر و
برکت در زندگی ام شده و همواره عنایت و لطف الهی را شامل حالم کرده، احترام
و نیکی فراوانی بوده است که به والدین خودم کرده ام، بویژه در دوران پیری و
هنگام بیماری. علاوه بر توجه معنوی و عاطفی، تا آنجا که توانایی ام اجازه
می داد از نظر هزینه و مخارج زندگی به آنان کمک و مساعدت کرده ام.»
و
نیز می فرماید: پدرم نسبت به پدر بزرگوارش مرحوم آقای « حاج شیخ محمد حسن
مطهری» تواضع و احترام خاصی داشت. هرگاه ما به فریمان سفر می کردیم، پدرم
تأکید داشت ابتدا به منزل والدین خود برود. هنگام ملاقات با آنان نیز صورت و
دست مادرشان را می بوسید و به ما توصیه می کرد دست آنان را ببوسیم. اگر
گاهی از صحبتهای پدر و مادرم دلتنگ می شدم، ایشان می فرمود: «مجتبی! انسان
هیچ گاه از سخن پدر و مادرش ناراحت نمی شود. والدین همیشه خیر و سعادت
فرزند خود را می خواهند.
اهتمام به عبادتنماز
پیوند مخلوق با خالق و اوج کمال انسانی و ایمان به خداوندی است که نعمات
فراوانی به ما عطا کرده است. قرآن کریم، نماز را مظهر ایمان دانسته و اقامه
نماز را زمینه ساز امیدواری به لطف، پاداش جاوید الهی و هدایت الهی معرفی
نموده است.
استاد
شهید مطهری با تأسی از رهبران الهی،علاوه بر تقید به نماز اول وقت و تشویق
دیگران به برگزاری نماز اول وقت، اهمیت فوق العاده ای برای آداب نماز که
حضور قلب، خشوع و نشاط از جمله آن است، قایل بود. همسر استاد در این باره
می گوید :
«
استاد مطهری با لباس خانه نماز نمی خواند. حتی برای نماز صبح لباس می
پوشید، عمامه بر سر می گذاشت و خودش را برای نماز، آراسته و آماده می کرد.
این حالت آمادگی قبل از نماز مسلما تأثیر بسزایی دارد.»
مناجات
و نمازهای شب استاد مطهری حالت ویژه ای داشت. سروش نیمه شب او هنگام نماز
شب این بود که: «نخوابید، شیطان خوشحال می شود.» مقام معظم رهبری می فرماید
:
«ایشان
هنگامی که به مشهد آمدند، گاهی اوقات به منزل ما وارد می شدند؛ البته
ایشان در مشهد آشنا داشتند و جا و مکان هم داشتند، منتهی به خاطر علاقه ای
که من به ایشان داشتم و خودشان هم این علاقه را می دانستند، مستقیما به
منزل ما می آمدند. اتاقی که ایشان شبها می خوابیدند، با یک در فاصله داشت
با اتاقی که من شب می خوابیدم. ایشان همیشه مقید بود به خواندن قرآن نیمه
شب. صدای ایشان را می شنیدم که در هنگام تهجد و نماز شب خواندن گریه می
کردند. البته، نماز شب خوان زیاد داریم. اما نماز شب خوانی که در آن نیمه
شب با آن حال اشک بریزد و گریه کند، کم داریم.»
در
جای دیگر می فرمایند: «این مرد نیمه شب، تهجد با آه و ناله داشت، نماز شب
می خواند و گریه می کرد، به طوری که صدای گریه و مناجات او افراد را از
خواب بیدار می کرد... اتاق ایشان وضعیت خاصی داشت. یک « ا... » بود که با
نئون سبز یا این شب نماها نوشته شده بود و فقط در شب جلوه داشت و مشخص می
کرد که استاد همان نیمه شب ها که مشغول ذکر خدا هستند و ذهنشان هم به یاد
خداست، می خواهد از همه حواس خود نیز استفاده کند.»
رعایت بیت المالاستاد
مطهری نسبت به رعایت بیت المال اهمیت ویژه ای قایل بودند؛ چنانکه نقل می
کنند ایشان اتاقی در کنار اتاق شورای دانشکده الهیات داشت. استادان دانشگاه
همیشه در اتاق شورا تجمع کرده و در موارد ضروری تا بعد از ظهر آنجا می
ماندند و پس از صرف ناهار، کارشان را ادامه می دادند. اما استاد مطهری
هنگام ظهر به اتاق خود می رفت و پس از ادای نماز، ناهار مختصری را که از
منزل می آورد، می خورد. استادان و مسؤولان دانشکده اصرار داشتند که استاد
به اتاق شورا بروند و از ناهار دانشکده استفاده کنند، اما استاد به آنان می
گفت: «غذای دانشکده با من سازگار نیست.» و زمانی که من علت امتناع ایشان
را پرسیدم، گفتند: «این ناهارها حق خدمتگزاران و از بیت المال است. استادان
حقوق خوبی دارند، خودشان بروند و از بازار بخرند و بخورند. این غذا حق
ضعفاست.»
توسلتوسل
به اهل بیت عصمت و طهارت(ع)، یکی دیگر از ویژگیهای حیات معنوی استاد مطهری
بود. به اهل بیت(ع) عشق می ورزید، بلکه عشق خویش به دیگران را بر این پایه
استوار کرده بود. یکی از دوستان شهید مطهری می گوید: به او عرض کردم، چرا
شما فوق العاده از علامه طباطبایی تجلیل می کنید و تعبیر «روحی فداه» (جانم
به فدایش) را در مورد ایشان به کار می گیرید. استاد مطهری در جواب وی می
گوید: «من فیلسوف و عارف بسیار دیده ام، ولی احترام من از ایشان به خاطر
این است که او عاشق و دلباخته اهل بیت(ع) است. علامه طباطبایی در ماه رمضان
پیاده به حرم مشرف می شد و روزه خود را با بوسه بر ضریح مقدس حضرت
معصومه(س) افطار می کرد، سپس به خانه می رفت و غذا می خورد. این ویژگی
علامه طباطبایی مرا به شدت شیفته ایشان نموده است.»
پی نوشتها:
1 - مطهر اندیشه ها/ ج 1
2 - حاصل عمر
3 - فرهنگ قرآن/ هاشمی رفسنجانی
4 - طهارت روح/ حسین واعظی نژاد
